Bloemen uit eigen tuin geven ook de mogelijkheid om zelf nieuwe zaden te verzamelen. Daarmee verleng je de levenscyclus van je planten en leg je alvast de basis voor een volgend bloeiseizoen. Het oogsten van zaden is een eenvoudige manier om met de natuur mee te bewegen, maar er zijn wel een paar dingen die je moet weten.
Waarom en wanneer zaden oogsten?
Zelf zaden oogsten is duurzaam en voordelig. Je hoeft minder vaak naar de winkel voor nieuwe zakjes zaad en je leert beter begrijpen hoe planten groeien en zich voortplanten. Bovendien passen planten die je zelf uit zaad trekt zich vaak beter aan de omstandigheden in je eigen tuin aan.
Het juiste moment is belangrijk. Zaden die te vroeg geplukt worden zijn nog niet rijp en kiemen slecht. Zaden die te laat geoogst worden, vallen vanzelf uit de plant of worden door vogels opgegeten. Meestal zie je dat de bloem helemaal is uitgebloeid en het zaadhoofd of de zaaddoos bruin en droog wordt. Soms hoor je het zelfs rammelen, zoals bij papavers. Bij zonnebloemen verkleurt de kern donker en bij goudsbloemen drogen de zaden vanzelf krom. Dat zijn tekenen dat je kunt gaan oogsten.
^ Zaaddozen die klaar of rijp zijn om te oogsten. Links: Alcea (stokroos), rechts: papaver
Hoe pak je het aan?
Voor het oogsten heb je weinig nodig: een schoon schaartje, wat papieren zakjes of enveloppen en een pen om de naam en het jaartal te noteren. Knip de zaadhoofden op een droge dag af en laat ze binnenshuis een paar dagen nadrogen op een krant of een schaal. Daarna kun je de zaden losmaken door ze te schudden of voorzichtig te wrijven. Zorg dat er zo min mogelijk resten van de bloem of het blad tussen zitten, want die kunnen gaan schimmelen.
Bewaar de schone zaden in een papieren zakje of envelop. Plastic is minder geschikt, omdat dit vocht vasthoudt. Zet de zakjes koel en donker weg, bijvoorbeeld in een afgesloten doos. De meeste bloemenzaden blijven één tot drie jaar goed, al neemt de kiemkracht na verloop van tijd af.
Makkelijk om mee te beginnen
Niet alle bloemen zijn geschikt om zaad van te verzamelen, maar er zijn genoeg soorten die het goed doen. Klaprozen, goudsbloemen, cosmea, zonnebloemen en juffertje-in-het-groen geven zonder veel moeite zaad dat het volgende jaar opnieuw kiemt. Bij hybriden of sierlijke variëteiten lukt dit vaak minder goed of krijg je bloemen die anders uitvallen dan je gewend bent.
10 x makkelijke favoriet
- Alcea Nigra (stokroos)
- Papaver (klaproos)
- Aquilegia (akelei)
- Calendula (goudsbloem)
- Cosmos (cosmea)
- Helianthus (zonnebloem)
- Lathyrus (reukerwt)
- Lupinus (lupine)
- Nigella (juffertje-in-het-groen)
- Scabiosa (duifkruid)
Deze soorten zijn ideaal om zelf zaden van te oogsten. Ze hebben duidelijke zaadontwikkeling, waardoor je ze makkelijk kunt verzamelen, en een sterke kiemkracht, zodat ze volgend jaar opnieuw bloeien. Bovendien doen ze het goed in de tuin of pluktuin en trekken ze veel bestuivers aan.
^ Twee favorieten die makkelijk te oogsten zijn. Links: Helianthus (zonnebloem), rechts: Scabiosa (duifkruid)
Wat kun je verwachten van de zaailingen?
Het spannende van zelf geoogste zaden is dat de bloemen die er het volgende jaar uit groeien vaak niet helemaal hetzelfde zijn als de ouderplanten. Dat komt door kruisbestuiving en genetische variatie. Insecten brengen stuifmeel van de ene bloem naar de andere, waardoor eigenschappen zich mengen. Het gevolg kan zijn dat een cosmea een andere kleur of tint krijgt, een zonnebloem kleiner uitvalt of een papaver ineens dubbele bloemblaadjes ontwikkelt.
Dit kan verrassend zijn en levert soms bloemen op die nergens anders te vinden zijn. Voor veel tuiniers is dat juist de charme van zelf zaden oogsten: je krijgt een tuin vol onverwachte variatie en nieuwe combinaties. Wil je daarentegen zekerheid dat een bloem precies dezelfde kleur, vorm en hoogte behoudt, dan is het verstandiger zaad aan te schaffen.
Zelf zaden oogsten vraagt dus om een beetje geduld en aandacht, maar het levert veel op: een duurzame manier om bloemen in de tuin te behouden, een extra verbinding met de natuurlijke kringloop en vaak ook een mooie verrassing als de nakomelingen in het voorjaar opkomen. Wil je beter leren zaaien? Lees hier hoe je dat stap voor stap doet.
